Ανάξιοι της τραγωδίας ;

του Κώστα Χατζηαντωνίου

Το νεοελληνικό αδιέξοδο (περί αυτού πρόκειται), το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει η παρούσα γενιά, θα μπορούσε να φωτιστεί καλύτερα αν ήμασταν άξιοι να το ζήσουμε ως τραγωδία. Ένα ιστορικό δράμα όμως, για να λάβει νόημα τραγωδίας απαιτεί, πέρα από τη σιωπή του θεού και την ανεξιχνίαστη (προσώρας βέβαια) δίκη, και ένα ελάχιστο πάθους των πρωταγωνιστών της για αυτογνωσία. Το χειρότερο στοιχείο της κατάρρευσης που σήμερα εκτυλίσσεται, φαίνεται πως είναι η πρόδηλη ανικανότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων όχι φυσικά να αναχθούν οι ίδιοι σε ήρωες τραγωδίας αλλά ούτε καν να αποδεχθούν τα αίτια και τα αιτιατά αυτής της κατάρρευσης. Αν όμως το τραγικό είναι κάτι μοιραίο ή εν πάση περιπτώσει πιθανό στη ζωή, η συνειδητοποίησή του είναι το ακριβό, το μόνο προνόμιο που θα αποκάλυπτε πως αυτό το σκοτεινό, απειλητικό ενδεχόμενο, αυτό το ανεξήγητο και απρόσιτο που λαμβάνει μορφή και αφορά όλους μας, δεν θα αντιμετωπιστεί αν δεν δοθεί έστω και τώρα απάντηση στο μείζον ερώτημα «ποιοι είμαστε». Ερώτημα που συστηματικά παρακάμπτεται επί δεκαετίες, από τη δημαγωγία της δεξιάς και της αριστεράς που ζουν ακόμη τοκίζοντας εμφύλια πάθη.

Ένα ερώτημα δεν υπάρχει για να απαντά απλώς στην περιέργεια ή στην όρεξη για γνώση. Υπάρχει για να φωτίζει κι ένα πεπρωμένο. Αυτό είναι ο αποχρών λόγος του δράματος των ημερών που ορίζεται από το τέλος του καταναλωτισμού, της ιδεολογίας δηλαδή που υπήρξε το πεδίο της μεταπολιτευτικής εθνικής συμφιλίωσης. Καλύπτοντας την αγωνία του ερωτήματος «ποιοι είμαστε» με διαρκή συμπόσια, μετατρέψαμε κάθε «ιερό» κείμενο σε θεατρικό έργο. Το αισθητικά και ηθικά υψηλό θεωρήθηκε ακαδημαϊσμός (την ώρα μάλιστα που οι ακαδημαϊκοί για να αποπλύνουν το άγος της συνεργασίας με τη δικτατορία έδιναν γη και ύδωρ στην ευτέλεια) ενώ η αλήθεια έγινε μια καταπιεστική πολυτέλεια. Ελεύθερος άνθρωπος θεωρήθηκε ο ανεύθυνος άνθρωπος και η εθνική μας μοίρα τυραννικός προκαθορισμός. Η πλάνη που παραμόνευε τον άνθρωπο της Μεταπολίτευσης (πως τάχα ήταν ελεύθερος) τον έσπρωχνε στην τραγωδία. Σ’ αυτήν που ακόμη δεν μπορεί να δει. Ίσως γιατί από καιρό η τραγωδία του πεπρωμένου της ευγένειας και το πνεύμα του Όχι έχουν δώσει τη θέση τους στον αστικό δόλο και στο νεύμα του Ναι. 

Δεν θα προσέφεραν τίποτα αυτές οι διαπιστώσεις αν δεν γινόταν εξίσου καθαρό πως οι προφητείες των αντιδραστικών που εμφανίζονται σαν ετυμηγορίες και περισφίγγουν τη ζωή μας, εντοπίζοντας απλώς την ενοχή σε κάποιους ολίγιστους πολιτικούς, είναι εξίσου αδιέξοδες αφού καλλιεργούν την ιδέα του αποδιοπομπαίου τράγου ή του «από μηχανής θεού» που μόνο ψυχολογικές εκτονώσεις του πλήθους μπορούν να κεράσουν. Το αίτημα για αξιοπρέπεια και ποιότητα δεν υπηρετείται με ύβρεις και βλέμματα μίσους στους Απέναντι αλλά με την τραγική συναίσθηση για την ενοχή της ύπαρξης. Με την αναγνώριση πως ο ελληνικός κόσμος είναι ο κόσμος της τραγωδίας. Καμιά φυγή ή παρηγοριά δεν θα χαρίσει τη λύτρωση παρά μόνο η συνειδητοποίηση πως αντίκρυ στο Υψηλό και στο Υπέροχο, σταθήκαμε όλοι ένοχοι. Αν βιώναμε τη σημερινή καταστροφή ως μια πράξη τραγωδίας θα υπήρχε ελπίδα. Αυτό που γεννά την απελπισία σήμερα είναι ότι φαινόμαστε ανάξιοι για μια τραγωδία. 

Ο απολογισμός του μεταπολέμου (σύντομα ίσως να μην έχει πια νόημα να μιλούμε απλά για Μεταπολίτευση: η σημερινή συγκυβέρνηση περιλαμβάνει δυνάμεις εχθρικές της Μεταπολίτευσης που πασχίζουν κι αυτές να σώσουν κάτι που φαίνεται υπέρτερο για την άρχουσα τάξη από τις όποιες μεταπολιτευτικές κατακτήσεις), που γίνεται πλέον χωρίς πυξίδα στην ανοιχτή θάλασσα, πολύ μακριά από κάθε αγκυροβόλι με πεποιθήσεις ατράνταχτες, πρέπει να ολοκληρωθεί με γενναιότητα. Χωρίς παρηγορητικούς μύθους, με μια αριστοκρατική απέχθεια τόσο προς τις ηγεσίες που διαφέντεψαν την πολιτεία, όσο και προς τους ρήτορες που πάντα «αθώοι» και με αυταρέσκεια κενολογούν, αυτόματα σαν μηχανές διδασκαλίας, άλλοι για να σώσουν πολιτικά καταστήματα κι άλλοι για να αποσπάσουν πελατεία από τα χρεωκοπημένα κόμματα. Καμιάν εμπιστοσύνη όμως δεν πρέπει πια να δείξουμε σε αυτούς που είτε ζητούν να μη θίγεται τίποτε είτε περιορίζονται ξανά σε αυταπάτες μεταρρυθμίσεων, καμιάν εμπιστοσύνη προς αυτούς που, πιο πονηροί δημοκόποι, ζητούν να εκμεταλλευτούν την περίσταση του ξεπεσμού για να κερδίσουν κάτι. 

Οι συνθήκες απαιτούν ηρωισμό. Αλλά ηρωισμός χωρίς συναίσθηση του τραγικού δεν μπορεί να υπάρξει. Αν από το πνεύμα της απόγνωσης μεταλάβουμε το πνεύμα της τραγωδίας, αν η δραματική απαισιοδοξία, η βαθύτερη εθνική μας ιδιότητα, γίνει τώρα που το απαιτεί η Ιστορία δράση, αν πέρα από τα νέα της ημέρας που τρέφουν την περιέργειά μας εξωτερικά, σταθούμε στα γεγονότα με στοχασμό, θα έχουμε κάνει ένα αποφασιστικό βήμα. Γνωρίζοντας πως στην Ιστορία μας ζήσαμε πολλές φορές το σκοτάδι, τη δουλεία, τον εξανδραποδισμό, ηθικές και υλικές αιμορραγίες, ας δούμε τη μοίρα μας τραγικά, όχι σαν σύμπτωση αλλά ούτε σαν προκαθορισμό. Η μοίρα μας είναι αυτό που θα κάνουμε. Δεν είναι ο θόρυβος που θα μας ελευθερώσει αλλά η αυθεντικότητα. Η ανάληψη μιας κληρονομιάς και η εύρεση μιας πίστης. Η λύτρωση από την καταδίκη της φύσης μας δεν θα είναι μια παράφορη στιγμή αλλά μια συνειδητή έξαρση. Δεν θα είναι λυρική παρέκβαση ή δραματικός αναβαθμός. Θα είναι ένα ιστορικό βήμα. Μια Απόφαση.

Αναγνωρίζουμε την ενοχή μας σημαίνει γνωρίζουμε την ανάγκη, δηλαδή το ανεξερεύνητο και είμαστε καχύποπτοι προς κάθε μηχανική αιτιοκρατία. Δεν σημαίνει όμως ότι παραδιδόμαστε στην ηθικολογία. Η απάντηση στο αίνιγμα της ζωής είναι προϊόν πείρας, όχι απαγόρευση. Φωτισμός την ώρα του μεγάλου χαλασμού. Τα βάθρα του νεοελληνικού κόσμου τρίζουν. Ας κάνουμε αυτή την πτώση απαρχή του τέταρτου ιστορικού μας κύκλου. Καμιά απελπισμένη αντίδραση αλλά και καμιά ανταρσία, κανένα μασκάρεμα μεταφυσικής σε ιδεολογία (φαινόμενα που γεννά η αναπόδραστη καταδίκη όταν αυτή θεωρείται αναίτια, όταν δεν αναγνωρίζεται η ενοχή) δεν θα μας οδηγήσει στην απελευθέρωση. Καταδικασμένοι αναίτια σημαίνει πως είμαστε ξένοι σε ένα ξένο κόσμο. Αναγνωρίζουμε την ενοχή μας σημαίνει πως δεν αποδεχόμαστε αυτή σαν μοίρα μας οριστική, όπως επιμένουν αυτοί που για να μην παραδεχθούν πως είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι, προτιμούν να είμαστε υποζύγια σε μια τυφλή νομοτέλεια, όπου δεν θα έχουμε καν τη χάρη του λάθους. Αλίμονο αν αποδειχτεί σε τούτη την ιστορική ώρα πως σταθήκαμε ανάξιοι της τραγωδίας. Πως είμαστε έρμαια της τύχης που δημιούργησε ένα πυροτέχνημα, το σύμπαν κι ύστερα άλλο ένα: εμάς.

πρώτη έντυπη δημοσίευση "Νέα Ευθύνη", τχ10, Μάρτιος- Απρίλιος 2012

 πηγή: Aντίφωνο